Sunday 22 July 2012

KHUAFO HNAM CHANCHIN


                                                                 KHUAFO HNAM
Lai hnam a bikin Chinzah hlawm a lo thlangtla ho chanchin hi thlurbing kan tum tur chu a ni a, hetah hian a nihna tak a kum emaw lam kha chu tihsual a hlauhawm avangleh record diktak a awmloh avangin kan sawilang lo mai anga, heihi sawidan hrang hrang a awm thin avang erawh chuan a dik ber torah lo ngai lovin a hre deuh in inhrilhhriatna atan kan hmang dawn nia.
Khuafo hovin Tiau an lo kan hun hi hriat harsa deuh tawh mahse a hre deuh chuan Mizoram chhim leh hmar indo lai khan a ni e, tiin an sawi thin a ni. Mizoram indo lai khan hmarlam hi an pui deuhber thin a, chhimlam erawh an do ve thin. Khatia indona a han reh hnu khan tuna Mizoram ri Dawn khua ah hian an inbengbel a, a khua pawh a lian in an intodelh hle a ni. Khatih hunlai khan Thingtam in a rawn nuai zui avangin  luseilal ho mangang chuan pur an lo chaw ta a, chu chu chaw tur buhfai lei tihna a ni. Khatih hunlai kha inphil leh inrawk mai mai an awlsam hunlai anih avangin an mite himna atan tiin lusei lalte chuan Dawn a Khuafo lalpa Dokulha pa Taihmunga Chinzah chu inremna saui tanpuiin kumkhua a thlahte thleng a indo tawh lo tur in chhia an lo chham ta a ni. Hemi hnu zel ah pawh hian khuafo ho chu lusei lal hrulzel chhimlam an an lo tawlhthla ta zel a ni.
 TAWNG A LO DANGLAM
Dawn a an awmtan atang hian lusei hote nen an insumdawn tawn thin avangin leh an chhuah zeuh zeuh avang pawhin a ni ang.  Mipa te chuan lusei tawng lo hmang tan in,tlem a lai deuh hlek in lai tawng tel tho siin an tawng a, hmeichhia te erawh chuan khuafo tawng an hmang ta zel a, kum 1960 vel thleng khan. Hetiang hian mipa leh hmeichhia tawng lo inang lo mahse an inhre pawh vek tho niin upa deuh chuan an sawi thin a ni. An hmandan larzual lo thlir ila:
Lusei: Ka pa
Khuafo lusei: ka paa…( thluk deuh tur)
Lusei: ka inbual dawn
Khuafo lusei : kaan bual dawn etc…
A sei dawn duhtawk mai ang. Hmeichhe ho hmandan pawh hi hmundangah la thlir kan tum dawn nia.
AN LO THLANGTLAK DAN
Dawn atang in Cherhlun ah leh Thingsai ah an kai a, Cherhlunah hian awm rei hle in Dokulha pawh a piang hman a, tin an pa ber Taihmunga pawh hi Cherhlunah hian thi a sawi a ni. Helai velah hian hnuhma an ngah viau a niawm e eg Varhve, bawngva vanva etc. An pa ber thih hnu chuan Vanlaiphai lo kaiin an ni chuan Vuleiphai( phaizawl, khawmual a zawl) tiin an vuah a, heihi lusei hote chuan lam harsa an ti deuh ni tur a ni, intuha lo deuh in a letling thawk a vuahin Vanlaiphai an lo ti a, tunthlengin a pu zui ta zel a ni. Vanlaiphai atang hian S Vanlaiphai ah, Sangau ah te reilo te te awmin Lungtian an lokai ta a ni. Lungtian atang hian Chinzah Lalram a dingtan te pawh ti ila kan sawi sual lo vang. Hausata, Dokulha leh Vanturha te unau chu thil an lo ti thei ta viau in an huaisen em em a, chuvangin an bul a laldangte chuan an intlawnsiak thin a ni ber mai. Dokulha chu Fungkah tlangah a indang a, hetih hunlai hian Lungtian tih lovah chuan khawlian ber a ni. An inbengbel ta tih ah chuan Mizoram khawthlang lampang Lungsen khua chu runin an halsak vek a, sial zawng zawng an hawn a sal tamtak nen an kalkhawm dul dul mai a ni. An hnuhma pawh tunthlengin Sethlun kawn tih ala ni. Hetiangte avang pawh hian a ni ang  an lo ropuiin an lo hausa ta hle mai a lusei lalte pawhin an lo tlawn hial thin a ni.
DOKULHA TE UNAU CHANCHIN
Hmanlai lal ho te kha chu an duh a khirh  khawp a, chuvangin nupui thuhla ah pawh an thihpalh pawh a khawtlangin an thlamuanpui theih tur an zawng a. Lalropui deuh fa an zawng thin. Chutiang bawkin chung hunlai chuan Hausata chu alo ropui em avangin nupui atan pawh Zahau lal fanu chu nupui ah neiin that akin an unau ho chuan ro an rel leh ta a ni. Hemi hnu  hian Hausata leh a nupui chu intithiamlovin a khawtlan ta a. Lai ho hnamdanah hian khawtlan hian an inma nghal mai ngai lova a theih hram chuan an inko leh thin a ni. Hausata pawh chuan a upa leh pasaltha te chu a nupui ko tur in a tir leh a, mahse a pa chuan a kir leh dawn chuan intih hmingchhiat manah tiin mingo lu a rawn pek belh a ngai ang a tih avang in, chu thu thlen tur chuan an haw leh ta a ni.
Hetih hunlai hian British ho chuan an ramchin bithliah a, ramri tichiang turin survey a nei thin a. Hei hi Dokulha te unau hian tunhma atang tawh khan an lo ning hle a, amaherawh chu chutimai a chet erawh an la tum mai rih lo a ni. Dokulha te unau hian an hmuhphak chin an ram ni ah an ngaihtlat avang leh Sai tamna Mizoram thlanglam hloh chu an tum vaklo a nih hmel hle. British ho Surveyor atan a tirh Lt Steward leh a hote chu Rangmati bulah ram vel enfelin an lo kal a, chu chu remchang a hmangin Dokulha te unau hian an bei a ni. Sap leh a hote chu an thah hnu chuan an lu chu an hawn a a nupui kohna atan chuan an hmang ta a ni.
Hemi hnu hian chhimlamah an ram zauh zelin Lawngtlai ah an kai a, hetiang khua ah hian anmahni chhungkhat te laltirin indo leh inrun vel ah chuan Lungtian leh Fungkah in an control vek thin a ni. Lakher ho  nen Serkawr bul ah an inkap a, hemi tum ah hian an unaupa Vantura pawh an chan phah nghe nghe a, hemi hnu hian Dokulha hian a tum ber chu a nau phuba lak niin a lang.
British hovin chanchin an hriat hnu hian Hausata leh Dokulha hrem turin sipai a lo tir a, hei hi vailen vawihnihna tih a ni. An lokal dawn tih thuthang an hriat avang in Lungtian khaw ho chu an lo tlanbo vek a.  Hetih hunlai hian Hausata hi a thi tawh a ni. Sipai ho thinrim chuan khuate halsakin  an suasam sak hlawm a, Hausata thlan hi Muallianpui khaw lalnu fanai lal in a hrilh hlawm a ni awm e. Hetih hunlai hian an man tur ber Hausata alo thih tawh avang leh  Dokulha al tlanbo avangin Hausata thlan chu laichhia in sapho thil an lo mansak chu an lakir leh a ni. Sipa ho kal hnu hian a khawmi te hian an lal ruang chu an phum tha leh ta a ni.
British ho te chu inbunnghetin Lungleiah an inbengbel a, Captaih J Shakespear an a ho a ni. Dokulha chu manin lunginah khung a ni a, laldang awptir turin ruahhmanna siam a ni nghe nghe a. Mahse a khawmi te chuan an ngen nasat em avang leh laldang an duh loh avangin  silai za in an chhuahtir leh ta a ni. Hemi hnu hian Dokulha hian Fungkahah khuang a chawi leh a ni. Hetih hunlai hi Fungkah ropui vanglai niin Tuichhak tlangdungah chuan khawlian ber a ni. A hma atang a alo tumruk tawh Lakher ho beih chu a tum leh ta a, heath hian an inbeihdan hre chiah lo mahila Dokulha te chan hi a tha zawkin a lang thei a ni.  Hemi hnu hian Bengali Muslim puithiam chu Mizoramah lokal in hmun a lo enthlithlai a, rawngbawl tanna atan ruahhman te pawh a nimahna. Hemi tum hian Dokulha khua Fungkah ah lokalin hetih hunlaia vai tawng thiam awmchhun Dokulha inah an thlentir a, a lo duat viau niin an sawi. He vai putar haw tur hi an khaw kawtchhuah thlengin Dokulha hian a thlah a, hei hi a bo zui tak avangin Dokulha thah angin a lang ta a ni. Dokulha hian hnamdang alo ngaithei lo hle a ni tih a tilang chiang awm e.
Hetia buaina siam zeuh zeuh anih takah chuan Dokulha chu thi tur a chungthu rel a ni a, ke a a kal duh tlat loh avangin kuli hovin an zawn ringawt a niawm e.  Tanin a a tanlai hian a thubuai a thiamthu sawina sei tawktak a sawihnu ah damchhung lungin tang turin Andaman ah an thawn ta a ni. An thawn dawn hian thurochhiah a chhungte hnenah a chah a, a chhungte hian tuibur leh a chhung a feikibar an pe bawk tih upate sawi hmangah a hriattheih a ni. Hemi hnu hian lawngin an kal ta vang vang mai a ni. Andaman ah hi chuan chhunah an duhna hmunah an chhuak thei a ni awm e. A tanpui Mizo pakhat Hnahthial khua ami nen an inkawm deuh ber thin a, a chanchin pawh a hnen atang hian kan hre deuh ber a ni.
Andaman a an tanlai hian lui tereuh te te ah Sangha leh chakai te an khawrh thin a, heihi an pute an pek thi avangin an lawm thei hle a, an thlahdul thin bawk a ni. Vawikhat chu heta an tanlai hian kalkawngah sakei a bawk run mai a, kal a tum bawk si lova, mi ho chuan an hlau em em a, he sakei hi a hliam tawh avang in a kawlh em em bawk a ni. Dokulhan  hriat chuan sakei hu pan in hla vaklo atangin an inmelh ta run mai a, chesawn miahlova an awm hnu chuan sakei chuankawngthlangah a pensan ta a ni, tiin a tanpuipa lo haw leh in a sawi a ni.
Kumrei tak an tan hnu in an tan hun an lo tlingtla ve ta a, an lo chhuak ve dawn ta a ni. Dokulha hi lal ah pawh mibik tak anih avangin  chute maia hanchhuah chu a tha a na tlat mai a, hetih hunlai hian an chawchhum tuin chaw alo pet ha duh lo nen chu chu remchangah la in, Kutsil nan tiin a vawhlum ta a ni. Hemi hnu hian Dokulha chu tang leh in a hnulam chanchin kan hre zui ta lo a ni. A tanpui pasaltha hi lo haw leh in kum 100 mi niin a thi a ni.
Lairam lamah lo let leh ta ila, hemi hnu hian a fate Ngunlingan Bualpui ah a indang a, a fapa upa berin  a lalna tlang a chang thung a ni. Tumirhan Rulkualah indangin a fapa naupang ber Suichhuma chu Lungpher ah khua a dinthung a ni. A fate pawh hi Mizo lalte zingah chuan hriathlawh leh thiltithei mahni a khuang vawihnih aia tam chawi thei vek an ni.
A hnu ah hian lakher ho nen hian la inhal tak niin sorkar hriatpui si lohvin an tihbuai reng avangin Saiha lalpa hlawnchhing lal chuan a fapa nupui atan a dil a, hemi hnu hian inrem ta in Ngunlinga fapa chuan tuipangah khua siamin, tuna Mara ram khawpui ber dawttu hi ama hova din a ni. Anmahni hi an thawhhlawk hle a, ECM kohhran nupawl dinna atan te tangkai takin hma an lo hruai a ni. Tuipang lal avang hian Mara ramah Mizo tawng chu zirlaiah telh a ni ve ta a ni.

2 comments:

  1. Mizo hnam thlah zingah khuafo an awm ni maw? Keimah Lai (pawih) bik sawina a ni fo.

    ReplyDelete
  2. 💀Kan hnam cinzah tong hi khatiang khan Ani lo hrim hrim ah, cinzah hi ...Chin mi , Lai ah poh Hakha ngat kn ni! Kaam bual don nilou in (kan kholh ding si) Anih .....in duh duh dan hian kan tawng in te siam danglam Suh u

    ReplyDelete

ShareThis